Samkeppnisbrot

 

 

Það er sorglegt til þess að vita að þeir sem stjórna refsiverðum verknaði sleppa yfirleitt en undirsátarnir taka pokann sinn. Stundum eru þessi undirsátar nauðsynlegir til að brotið geti átt  sér stað.  Er þá nægileg afsökun þessara manna að þeir hafi hlýtt fyrirmælum, orðið að fara að fyrirmælunum til að halda vinnunni og ekki getað af sömu sökum tilkynnt um brotið.

Nú skulum við segja að eigandi fyrirtækis segi starfsmanni að fara og ræna verslun samkeppnisaðila eða missa vinnuna. Ef starfsmaðurinn gerir þetta á hann þá að sleppa við refsingu. Við skulum segja að samstarfsmaður hans aðstoði hann við undirbúninginn án þess að fara á staðinn og fremja sjálft brotið. Á hann að sleppa við refsingu.

Við skulum segja að hann sleppi við refsingu af einhverjum ástæðum er eðlilegt að þeir menn sem hafa tekið þátt í slíku haldi trúnaðarstöðu þar sem höndlað er með mikla fjármuni stéttarfélags?

Ef við segjum að maður megi fremja brot til þess að halda vinnunni þá segjum við að menn megi brjóta af sér þegar freistingin er nægjanlega mikil fyrir þá persónulega. Það eru að vísu reglur sem segja að menn megi brjóta af sér í neyð. Heimilt er að fórna litlum verðmætum annarra til að bjarga mun meiri verðmætum sjálfs sín eða annarra enda komi bætur fyrir. Vinna viðkomandi mans er hins vegar lítil verðmæti miðað við þau verðmæti sem tapast í  þeim brotum sem ég geri hér að umtalsefni þ.e. samkeppnisbrotum.  

Í Bandaríkjum Ameríku er sagt að samkeppnisbrot séu svik við almenning. Með þeim er verið að hafa af almenningi oft mjög stórar fjárhæðir, ræna almenning gróðanum af frjálsri samkeppni. Þó forstjórar fyrirtækja hafi ekki verið látnir dúsa í steininum fyrir þessi brot hér á landi er alvarleiki brotanna og eðli ekkert öðru vísi hér.

Ef við getum lært eitthvað af hruni bankakerfisins hér á landi þá er það það að menn reyna eftir megni að fara á svig við lög og græðgin virðist endalaus. Menn hafa kennt frjálsu markaðskerfi um hrunið. Það er hins vegar sama hvaða kerfið er - við höfum alltaf óheiðarlega menn og það eru þeir sem komu Íslandi á hausinn en ekki kerfið.

Óheiðarlegir menn geta líka starfað við ríkiseinokun og slík kerfi hafa nánast öll hrunið og ekki byggst upp aftur. Markaðshagkerfi er ekki fullkomið en þó það kerfi sem eykur auðlegð þjóða mest allra kerfa. Sést það best í Kína sem vex hraðar en nokkurn tíman eftir að þeir innleiddu það.

Það hefur hins vegar komið í ljós að án löggæslu og traustrar löggjafar gengur markaðskerfið ekki frekar en önnur kerfi. Mikilvægasta lögreglan á markaði er Samkeppniseftirlitið.

 Íslendingar eru ekki sérlega löghlíðnir. Eitt af því mikilvægasta sem við verðum að læra af bankahruninu er mikilvægi heiðarleika og löghlýðni, ekki aðeins hjá þeim sem eru næstir kjötkötlunum og geta náð í mikla fjármuni með brotum sínum heldur líka okkur hinum sem stundum svört viðskipti, svindlum frá skatti og ökum of hratt.

Heiðarleiki landsmanna virðist ekki hafa aukist til mikilla muna eftir bankahrunið. Menn líta gjarnan öðrum augum brot annarra, fordæma þau í stað þess að líta í eigin barm. Brotaviljinn verður til í grasrótinni. Þeir stóru vaxa upp við okkar siðferðiskennd. Ef ekki verður breyting á grasrótinni með áróðri verðum við að beita refsingum.

Refsingar eiga að hafa fyrirbyggjandi áhrif þe að menn forðist brotin af ótta við að upp komist. Aðrar ástæður refsinga eru hefndin og hugsanleg betrun brotamanna. Af þessum atriðum vega fyrirbyggjandi áhrif mest. Hefndin er hins vegar sterkust í huga almennings, svo sem í umræðu um bankahrunið og kynferðisbrot. Þarna lýstur saman skynsemi og tilfinningum. Tilfinningarna vilja að við ráðumst á toppana og látum hina sleppa. Skynsemin segir að stuðningsmennirnir, undirsátarnir geri verknaðinn mögulegan og með því að gera þeirra verk refsiverð hindrum við brotin jafnvel þó ekki náist í toppana.

Það eru sem sagt þeir sem framkvæma verknaðinn sem að mínu mati eigi að fá refsingu. Framkvæmdastjórar fyrirtækja sem sammælast um að bola samkeppnisaðila út af markaði eða halda uppi verði eiga að lenda í steininum miklu fremur en maður sem stelur armbandsúri í búð. Einnig aðrir starfsmenn sem koma nálægt slíkum brotum. Hugsið ykkur verðmætin sem hafa verið höfð af almenning í olíufélagsmálinu eða kortamálinu. Af hverju sleppa menn?