Stjórnarskrárbrot forsetans

Sérkennileg túlkun á stjórnarskránni.

 

Það er grundvallarregla í lagatúlkun að leita beri að vilja löggjafans þegar vafi leikur á merkingu laganna. Starf lögfræðinga felst m.a. að rýna í skræður sem gefið geta til kynna þennan vilja svo sem við hvaða aðstæður ákvæðið varð til og hvað menn sögðu um það í umfjöllun Alþingis. Það er ekki sveiflukenndur vilji almennings sem ræður ekki heldur breytingar sem orðið hafa, það er vilji þeirra þingmanna sem stóðu að setningu laganna.

 

Þetta er það sem kennt er í íslenskum lagaskólum en nokkur umræða hefur orðið í Bandaríkjunum um þessi atriði. Þar er stjórnarskráin gömul og enn flóknara að gera á henni breytingar en hér.

 

Þegar stjórnarskrá Lýðveldisins Íslands var sett var hún arftaki stjórnarskrár fullvalda þjóðar í konungssambandi við Danmörku. Lýðveldisstofnun þýddi að við kusum forseta í stað þess að hafa konung. Við völdum það að forsetinn tæki að mestu stöðu valdalauss konungs sem hafði að vísu táknræn völd en vegna þingræðisbaráttunnar hafði orðið að engum raunverulegum völdum.

 

Þegar við skiptum út konungi fyrir forseta þá hræddust menn að hann tæki sér meiri völd en konungurinn hafði. Vegna þeirrar hættu breyttu þeir neitunarvaldi konungs við löggjöf í að vera málsskotsréttur. Menn hafa litið svo á að þessi réttur væri í raun ekki fyrir hendi nema sem neyðarráðstöfun þegar um nánast stríðsástand sé að ræða.

 

Nú hefur forseti Íslands tekið sér neitunarvald sem eins og áður segir menn hafa talið að væri varla til staðar – jafnvel sagt að hann hafi það ekki nema forsætisráðherra vilji synja lögum.

 

Nú hefur forseti tekið sér enn meira vald. Hann telur sig umkominn að setja stjórnmálamönnum skilyrði við stjórnarmyndun. Það er alveg einstakt. Þingræðisreglan er stjórnarskrárbundin og því verður forseti að fara eftir henni. Hann getur ekki sett þinginu skilyrði eins og hann gerði í dag. Hann getur valið ákveðinn einstakling til þess að stýra viðræðum um stjórnarmyndun og hann fær aukinn völd ef þingið bregst hlutverki sínu um að koma sér saman um að verja ákveðna stjórn. Þá getur hann skipað utanþingsstjórn.

 

Jafnvel þegar svo ber undir að forseti skipi utanþingsstjórn þá ber honum að gera það þannig að líkur séu á því að þingið þoli hana.

 

Þegar hann beitti neitunarvaldi gat hann í sjálfu sér afsakað það með mjög einstakri lagatúlkun. Það að setja þinginu skilyrði við stjórnarmyndun er brot á skýru lagaákvæði. Það er alveg sama hvað okkur finnst um valdsvið forset. Við verðum að virða stjórnarskrána eða breyta henni. Ef ætlunin hefði verið að hafa forseta sem pólitískan leiðtoga þá hefði væntanlega verið krafist að hann njóti stuðnings meirihluta þjóðarinnar (þ.e. að kosið yrði milli tveggja efstu.) og það hefðu verið ákvæði um að hemja vald hans. Valdaforsetar eru skilgreindir sem hluti framkvæmdavaldinu en ekki bæði löggjafar og framkvæmdavaldi eins og forseti Íslands.

Athugasemdir

[Haraldur Haraldsson, 27.1.2009 kl. 11:43]

Gaman að heyra þetta og reyndar í þér Jón en svona er þetta og að hafa bara Forseta sem ekki má hafa skoðanir og ekkert vald,er ekki til neins ,þetta verður að endurskoða svo leikmenn eins og við erum flest á þessum sviðum skiljum hlutina,Mer finnst Forsetin bera að hafa og hafa skoðanir,Hvað segirðu þá um Seðlabankastjóra!!!Halli gamli

[Jón Sigurgeirsson , 29.1.2009 kl. 13:30]

Davíð Oddson sagði þegar hann var forsætisráðherra að hann hefði málfrelsi. Menn í svona háum stöðum geta ekki klætt sig úr embættinu þegar það hentar. All sem þeir segja eru gerðir embættismanna og embættismenn verða að fara að lögum við allar sínar gerðir (nema að fara á klósettið). Þeir hafa málfrelsi en þeir verða þá að segja af sér ef þeir ætla að nota það frelsi. Það á líka við Seðlabankastjóra.

 Gaman að heyra í því Halli gamli. Gleðilegt ár.